Mimar Sinan Genim'den kapatılan askeri binaların tarihçesi!

İstanbul’un simgesel yapılarından Kuleli Askeri Lisesi ile Heybeliada Deniz Okulu, 15 Temmuz’da gerçekleşen darbe girişiminin ardından alınan kararlarla eğitim vasıflarını kaybetti. Bir diğer simgesel yapı  Selimiye Kışlası ise yakında 1. Ordu Karargahı’nın şehir dışına alınmasıyla boş kalabilir. Bu gelişmelerin ardından mimar Sinan Genim’e bu yapıların önemini sorduk. Kendisinin bu yapıların geleceğiyle ilgili fikirlerini öğrendik.

- Çoğu İstanbullu için Kuleli Askeri Lisesi dış görünüşünden ibaret. Herkes lisenin tarihini ya da nasıl bir araziye sahip olduğunu bilmiyor. Siz neler biliyorsunuz tarihi hakkında?

Sultan II. Mahmut döneminde ahşap bir yapıymış. Süvari kışlası olarak yapılmıştı. Daha önceleri ise Kanuni Sultan Süleyman zamanında, Kuleli Bahçe olarak anılan bir bahçeydi. Saraya ait bir bahçe... 16. yüzyıla ait Batılı yazarların eserlerine göre bu bahçede bir kule olması nedeniyle bu adı almış. Daha sonra okul olarak kullanılmış, Kırım Savaşı sırasında hastane olmuş. İstanbul’un işgali sırasında yetimhane olarak kullanılmış. Cumhuriyet döneminde de askeri liseye dönüştürülmüş. 

"Kuleli Lisesi’nin ismi Kuleli Bahçe'den geliyor"

- Bu geçişler hakkında bir bilgi var mı kaynaklarda?

Bahsettiğimiz ahşap süvari kışlasından sonra üç katlı kagir bir bina yaptırıldığını biliyoruz. Her kışla gibi bu kışlanın da orta bölümünde bir hünkar katı yapılmış. 1838’de Thomas Allom’un çizdiği bir gravür var elimizde. O gravürde yapının kulelerinin olduğunu görüyoruz. Fakat ilerleyen tarihlerde böyle bir yapı görünmüyor. Benim elimde çok gravür var o tarihlerden. O gravürlerde bu kuleler yok. Ben hatırlıyorum, 1960’lı yıllarda bugünkü kuleler yapıldı. Zaten ismi bu kulelerden değil, Sultan Süleyman zamanındaki Kuleli Bahçe’den geliyor.

- Kuleli Askeri Lisesi İstanbul’un simge yapılarından biriydi. Şimdi bu lise kapandı. Bu yapı için sizin gönlünüzden geçen nedir?

Benim gönlümden eğitim kurumu olarak kullanılması geçiyor. Çeşitli konuşmalar oluyor; “Otel olacak” gibi... Doğru olmaz. Zaten o yapıyı otele dönüştürmek de mümkün değil. Taşkışla ya da Davutpaşa Kışlası gibi bir üniversiteye tahsis edilmesi doğru olur. Hemen üzerindeki Kandilli Rasathanesi, Boğaziçi Üniversitesi’ne ait. Komşular. Bence bu yapı Boğaziçi Üniversitesi’ne verilirse, üniversite kendisine yakışan bir yerde güzel bir kampüse kavuşacaktır.

“Yapılan ilk kışla Kabakçı Mustafa İsyanı’nda yandı”

- Bir diğer simgesel yapı da Selimiye Kışlası... Bu yapı hakkında neler düşünüyorsunuz?

Kuleli’de olduğu gibi Selimiye de ilk önce bir bahçeydi. Kavak Sarayı’na aitti. Üsküdar Sarayı da denirdi. Kanuni Sultan Süleyman döneminden beri vardı bu saray. III. Selim döneminde o bahçenin olduğu bölgede ahşap bir kışla yapılmış. Kabakçı Mustafa İsyanı sırasında Taksim Kışlası ile birlikte bu kışla da yanıyor. Onun yerine bugünkü kışlanın temelleri atılmış. 1825-1827 yılları arasında yapılıyor diyebiliriz. Büyük bir yapı. Ortasında bir avlusu var. Daha sonra buna benzer yapılar etrafına da yapılıyor. Haydarpaşa Lisesi, Askeri Hastane gibi...

- Bir askeri lise de Heybeliada’da var.

Orası için de aynı şeyi düşünüyorum. Yurt olarak kullanılan bina ilk önce 19. yüzyılda Rum Deniz Ticaret Mektebi olarak kullanılmıştı. Burada da bir okul olabilir. Kabataş’ta Ziya Kalkavan Denizcilik Meslek Lisesi var. O taşınabilir. Onun boşalttığı alana Galatasaray Üniversitesi yayılır.

- Siz tüm bu simge binaların eğitim için kullanılması taraftarısınız...

Hepsinin eğitim-öğretim kurumları olarak devam etmesini isterim. Oteller, AVM’ler doğru değil. Ayrıca bu yapıların otele dönüştürülmesi için çok ciddi müdahaleler gerekir. Bu yapılar anıtsal. Bu yapıları yaşatmak mecburiyetindeyiz. 

Dört köşesinde 7’şer katlı birer kule

- Selimiye Kışlası’nın yapımına 1800’de başlandı. Yapının bodrum ve zemin katları taş, üstü ahşap malzemeyle yapıldı.

- 1825’te dönemin hassa başmimarı Abdülhalim Efendi’nin kışla için bir onarım keşfi hazırladığı; şair İzzet Molla’ya kitabe siparişi verildiği; Şehremini M. Hayrullah Efendi’nin mimar ağa ve fen bilgisi olan geniş bir grupla kışlayı incelediği öğrenilmektedir.

- Hüdaşeyhinin duasından sonra mızıkalar çalarken Bina Emini Moralı Osman Efendi ile iki oğluna ve şeyh efendiye kürkler ve kalfalarla memurlara münasip hilatler giydirilerek kışlanın açılışı yapıldı.

- Kuleleri yenileme sırasında yaptırıldığı biliniyor. 

- Kırım Savaşı sırasında İngiliz askerlerine tahsis edilen kışla, savaşın bitiminde harap edilerek bırakıldığı için yeniden onarıldı.

- Cumhuriyet döneminde bir süre terk edilmiş; bir ara askeri ortaokul binası olmuş ve 1963’te yapılan büyük bir onarımla, döşemeleri kısmen betonarmeye çevrilerek elden geçirilmiş ve İstanbul 1.Ordu Kumandanlığı merkez binası olarak kullanılmaya başlanmıştır.

- Marmara Denizi’ne bakan güney cephesi 267 metre, öteki cephesi 200 metre uzunlukta olan kışla, büyük dikdörtgen bir avlu çevresinde yer alan üç katlı (eğitim nedeniyle doğu cephesi iki katlı) kanatlardan oluşur. Dört köşesinde 7’şer katlı birer kule vardır.

Harbiye öğrencilerinin bilgileri yeterli görülmedi, Kuleli açıldı

- Okulun temeli, zamanın Mekteb-i Harbiye nazırı olan Emin Paşa’nın, Mekteb-i Harbiye öğrencilerinin bilgilerini yeterli görmemesi ve bu sebeple Mekteb-i Harbiye’ye öğrenci yetiştirecek bir okulun kurulmasını istemesi üzerine, kendisinin başkanı olduğu Meclis-i Muvakkat’ta alınan bir kararla 1845’te atıldı.

- Tevhid-i Tedrisat Kanunu’yla 1924-1925 öğretim yılında Kuleli Lisesi adıyla Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanarak sivil lise haline getirilen okul, 1925’te tekrar eski statüsüne döndürüldü ve bu tarihten itibaren Kuleli Askeri Lisesi adını almıştır. 2. Dünya Savaşı dolayısıyla mayıs 1941’de Konya’ya nakledilen Kuleli Askeri Lisesi, 21 Ağustos 1947’de tekrar İstanbul’a döndü. Ahşap kısımları kaldırılmak ve kuleleri yeniden yaptırılmak suretiyle 1964’te restore edilen okulun bahçesine ihtiyacın artmasıyla yeni binalar da inşa edildi.

- Okulun öğrenci sayısının artması üzerine mevcut binaya ek olarak 1893’te bir hastane binası ile yeni bir bina daha yaptırıldı. İçinde kimyahane, kütüphane, arziyat müzesi, mütalaa ve şeref salonları ile okul müdürü odalarını barındıran bir ilave bina daha 1909’da Kuleli Kışlası’nın Yeniköy yönünde inşa edildi.

- 19. yüzyılda yapılan diğer kışlalar gibi, bu bina da ortası avluludur. Dikdörtgen planlı yapının avlusuna kemerli bir alt yapıdan girilir. Bunun üzerinde her katında üçlü gruplar oluşturan dikdörtgen pencerelerin bulunduğu iki kat daha mevcuttur.

Adalar’a taşındı, lise oldu

- Deniz Lisesi’nin eğitim-öğretim çalışmaları kuruluş tarihi olan 1852’den 1963’e değin Deniz Harp

Okulu bünyesinde veya bu üst kuruma bağlı olarak sürdü. Deniz Harp Okulu’nun (Mekteb-i Bahriye) ikinci kez Heybeliada’ya taşınmasından kısa bir süre sonra bu okulun bünyesinde idadi (lise) sınıfları açıldı.

- 1948-1954 arasında Deniz Koleji adını taşıyan Deniz Lisesi, 1963-1964 öğretim yılında Deniz Harp Okulu’ndan ayrılarak bağımsız okul komutanlığı oldu. 

Milliyet