Erişilebilir konut ihtiyacı karşılanabilir!

Satış Çözümleri kurucusu, Motto Turkey Yönetim Kurulu üyesi Soner Keleş, Türkiye gündeminden düşmeyen ve giderek derinleşen barınma ihtiyacının çözümü için atılması gereken adımları yazdı. İşte Soner Keleş'in o yazısı...

Tüm dünyanın gündeminde yer alan ve son yıllarda gittikçe derinleşen barınma sorunu ülkemizde de gündemdeki yerini korumaktadır. Türkiye’de kendi evinde yaşayanların oranı son on yılda yüzde 61’den yüzde 56 ya gerilerken, kiralık konut ihtiyacı ise yüzde 20’den yüzde 27 seviyelerine kadar yükselmiştir.

2014’de her 100 kişiden yaklaşık 61 kişi ev sahibi iken bu oran 2023’de yaklaşık 56 oldu. Son yıllarda hızla artan konut fiyatları ve kiralar orta ve dar gelirli kesimin barınma sorununu giderek derinleştirmektedir. 

Türkiye’de son yirmi yılda  TOKİ  (Toplu Konut İdaresi) vasıtasıyla dar gelirli vatandaşlarımız için sosyal konut üretimine yer verildi. Toplu Konut İdaresi (TOKİ), ülke genelinde konut sorununun çözümü amacıyla oluşturulan politikaların uygulamasında kamu tarafında etkin bir kuruluş olarak varlığını sürdürdü.

TOKİ, 2002-2022 yılları arasında 1 milyondan fazla konutun üretimini gerçekleştirdi. Üretimin %87’si sosyal konut niteliğinde yapıldı. Diğer taraftan 2002-2022 yılları arasında ülke genelinde kamu ve özel sektör vasıtasıyla üretilen toplam konut sayısının 14 milyon adet (yıllık ortalama 650 bin) olduğu görülmektedir.

Erişilebilir nitelikte üretilen bu konutlar orta gelir grubunun da ev sahibi olmasını sağladı. Ancak gelinen noktada 2022 yılından itibaren barınma krizini oluşturan en büyük faktörlerin başında konuta erişim sorunu gelmektedir. Konut fiyatlarının aşırı yükselmesi ve hane halkı alım gücünün azalması sadece dar gelirlilerin değil orta gelir gruplarının da ev sahibi olma hayallerini geride bıraktı. 

Sadece konut üretimini arttırmak barınma ihtiyacına çözüm olmayacaktır. Erişilebilir ekonomik konut üretimi için yeni çözümler gerekmektedir. Sosyal nitelikli konut arzının arttırılması ve piyasa koşullarında konuta erişmekte zorlanan kesimlere daha uygun koşullarda konut sağlanması hedeflenmelidir.

Bunun için uzunca bir süredir adeta unutulan konut kooperatiflerini canlandıracak adımlar atılmalı, kamu ve özel sektör yanı sıra kooperatifler eliyle üretim de desteklenmelidir. Türkiye’de konut yapı kooperatifleri 2000 li yıllara kadar ruhsatlı konut üretiminde yoğun olarak yer almıştır. Konut kooperatifleri yoluyla orta gelir grupları için erişilebilir konut üretimi yeniden dizayn edilebilir.  

Konut üretim maliyetindeki en büyük neden olan arsa maliyetlerinin düşürülmesi için kamunun uygun maliyetli arsa tedarik etmesi ile özel sektör vasıtasıyla erişilebilir konut üretimi gerçekleştirebilir.

Merkezi yönetim, yerel yönetimler ve özel sektör iş birliği ile sosyal konut üretimi önerisinde ihtiyaç duyulan üretimin doğrudan kamu sektörü tarafından üstlenilmesi mümkün olduğu gibi devletin çeşitli destekleme politikaları üzerinden özel sektör vasıtasıyla da karşılanması söz konusu olabilecektir.

Ülkemizin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar düşünüldüğünde, kamu tarafından geliştirilecek sosyal konut projelerinin, yaygın ve anlamlı etki yaratabilmeleri için kiralık konut edindirme uygulamaları olarak geliştirilebilir.

Üretilen konutların mülkiyeti kamu elinde tutularak bir kiralık konut stoku yaratılıp, bu konutlar gerçek ihtiyaç sahiplerine piyasa koşullarının altında kiralanabilir. Böylece, ihtiyaç sahibi hanelerin uzun süreli borç yükü altına girmeden sağlıklı konutlara erişimleri sağlanarak barınma ihtiyaçları karşılanabilir.

Diğer taraftan mevcut barınma krizi arz yetersizliğinden daha çok konut fiyatlarının yüksekliğinden kaynaklanıyor. Bu nedenlerin başında ise, sadece inşaat maliyetlerinin yükselmesi değil konutun yatırım aracı haline gelmesi nedeniyle fiyatların yükselmesi geliyor.

Konutun yatırım aracı olma durumunun devam ettiği bir ortamda arzı artıracak müdahalelerin etkisi sınırlı olacaktır. Birden fazla konuta sahip olmanın maliyeti, vergiler ve mali tedbirler yoluyla arttırılabilir. 

Önümüzdeki süreçte ise Toplu Konut İdaresi’nce deprem bölgesinde inşası devam eden projeler tamamlanırken, yeni programlarla sosyal konut üretimi artırılması planlanıyor. Yeni projelerle sosyal konut üretimi desteklenirken hem ev fiyatları hem de kira bazında destek veren bir program olacağı açıklandı.

Yıllık programa göre, 2025'te de özellikle kentlerdeki barınma sorununa sağlıklı çözümler üretilebilmesi için, dar gelirlilere, kadınlara, engellilere ve gençlere yönelik toplu konut uygulamaları yürütülecek. Bu kapsamda bu yıl dar ve orta gelirlilere yönelik 100 bin sosyal konut daha üretilmesi hedefleniyor.